Uwielbiasz moment, w którym światła na sali koncertowej przygasają? My też! Zanim jednak na scenie pojawią się soliści i padną pierwsze słowa libretta, przestrzeń wypełnia brzmienie orkiestry. To oznacza, że rozpoczyna się muzyczny wstęp do opery, czyli dla wielu słuchaczy jeden z najbardziej ekscytujących momentów wieczoru. Czym dokładnie ono jest? Zdradzamy najważniejsze informacje na ten temat!
Co to jest uwertura?
Termin ten wywodzi się z języka francuskiego (ouverture) i oznacza po prostu „otwarcie”. Uwertura to samodzielna, instrumentalna kompozycja orkiestrowa, która poprzedza główne dzieło – najczęściej operę, ale także balet, oratorium czy dramat teatralny. Jej zadaniem jest przygotowanie publiczności na to, co ma nadejść, wprowadzając widzów w atmosferę spektaklu.
Dobra uwertura działa jak muzyczne streszczenie. Kompozytorzy często wplatają w nią najważniejsze motywy muzyczne, które później usłyszymy w ariach czy duetach. Dzięki temu mamy wrażenie spójności – nasze ucho „rozpoznaje” tematy zasygnalizowane już we wstępie. To misterna konstrukcja, która ma za zadanie nastroić widza: czy będziemy świadkami dramatu, lekkiej komedii pomyłek, czy może podniosłej historii historycznej.
Instrumentalny wstęp do opery – orkiestra w roli głównej
Czym różni się wstęp muzyczny do opery od samej opery? Podstawowa różnica leży w obsadzie. Opera to synteza sztuk: śpiewu, aktorstwa, scenografii i muzyki. Uwertura to moment, w którym scena zazwyczaj pozostaje pusta lub kurtyna jest wciąż opuszczona. To czas przeznaczony wyłącznie dla orkiestry, a dla samych muzyków – szczególna chwila. W trakcie spektaklu orkiestra pełni funkcję akompaniującą – musi wspierać śpiewaków i nie zagłuszać ich głosu. Natomiast instrumentalny wstęp do opery daje zespołowi możliwość zaprezentowania szerszego spektrum wariantów brzmieniowych.
Kompozytorzy pozwalają sobie na gęstą instrumentację, jaskrawe kontrasty dynamiczne i wirtuozerskie pasaże dla poszczególnych sekcji. Uwertura pokazuje precyzję, barwę dźwięku i energię dyrygenta oraz orkiestry, zanim uwaga widzów skupi się na solistach.
Ile trwa muzyczny wstęp do opery?
W epoce baroku uwertury były zazwyczaj krótkie i zwarte. Ich głównym celem było zasygnalizowanie początku przedstawienia. W klasycyzmie i romantyzmie – u twórców takich jak Mozart, Rossini czy Verdi, wstęp muzyczny do opery miał już standaryzowaną formę, trwającą zazwyczaj od 5 do 10 minut. To czas, w którym można umiejętnie zbudować napięcie, a jednocześnie nie znużyć słuchacza oczekującego na akcję sceniczną.
Sytuacja zmienia się diametralnie w twórczości Ryszarda Wagnera i kompozytorów późnoromantycznych. U nich wstępy (często nazywane preludiami) potrafią trwać kilkanaście minut i stanowią głębokie, filozoficzne wprowadzenie do dzieła i są osobnymi poematami symfonicznymi. Długość zależy więc wyłącznie od wizji artystycznej twórcy.
Najbardziej znane uwertury w historii opery
Historia muzyki zna wiele przypadków, w których uwertura stała się sławniejsza od samej opery, którą zapowiadała. Dzieje się tak dlatego, że są to utwory niezwykle „nośne", pełne energii i pięknych melodii. Doskonałym przykładem jest uwertura do opery Wilhelm Tell Gioacchino Rossiniego. Nawet jeśli ktoś nie zna fabuły opery o szwajcarskim bohaterze, z pewnością rozpoznaje dynamiczny finał uwertury, kojarzony z pędem i energią. Podobnie jest z Carmen Georgesa Bizeta czy Weselem Figara Mozarta. Te kompozycje regularnie pojawiają się w repertuarach filharmonii i porywają publiczność swoją błyskotliwością.
Zapoznaj się naszą aktualną ofertą koncertów i przekonaj się, jak potężnie i barwnie brzmią najsłynniejsze wstępy muzyczne w wykonaniu profesjonalnych artystów.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
- Co to jest uwertura?
Uwertura to instrumentalna kompozycja orkiestrowa wykonywana przed rozpoczęciem opery, baletu lub innego dzieła scenicznego. Jej rolą jest wprowadzenie słuchacza w nastrój i zaprezentowanie tematów muzycznych pojawiających się w utworze.
- Czy uwerturę gra się tylko w operze?
Pierwotnie tak, ale z czasem wiele uwertur zyskało status samodzielnych utworów koncertowych. Są one regularnie wykonywane w filharmoniach i podczas gal muzycznych bez towarzyszenia dalszej części spektaklu. Istnieją również uwertury koncertowe, napisane od razu jako niezależne dzieła.
- Ile trwa przeciętna uwertura?
Najczęściej spotykane uwertury klasyczne i romantyczne trwają od 5 do 10 minut. Jest to czas wystarczający na rozwinięcie tematów muzycznych, a jednocześnie zachowanie dynamiki utworu.
- Co to jest preludium i czy różni się od uwertury?
Preludium to również wstęp muzyczny, ale często ma luźniejszą budowę niż klasyczna uwertura i płynnie łączy się z pierwszą sceną opery. Nie ma miejsca na przerwę czy oklaski (rozwiązanie to spopularyzował Ryszard Wagner). Uwertura zazwyczaj ma wyraźne zakończenie.
